آب بند کاریز شاهیگ

پژوهش از: حمیدرضا خزاعی

آب بند شاهیگ

كاريز شاهيگ با فاصله ي تقريبي دو كيلومتر و در جنوب شهر قاين واقع شده است. مادر چاه اين كاريز در دامنه ي قلعه كوه قرار گرفته و عمق آن حدود 18 متر است. طول تقريبي کاریز حدود يك كيلومتر و تعداد ميله چاه هاي آن 20 حلقه است.
در بالادست مادر چاه دو بند خاكي بر سر راه سيلاب هاي بهاره ايجاد كرده اند. در درون اين بندها چاه هايي وجود دارد كه بخش اعظم سيلاب ها را در دل خود جاي مي دهد و باعث تغذيه ي سفره ي آب زيرزميني و آب دهي هر چه بيشتر كاريز مي گردد.
برای بازدید از آب بند کاریز باید در درون کوره ی کاریز حدود 800 تا 900 متر كه از مظهر كاريز رو به مادر چاه جلو بيايي تا به آب بند كاريز برسی . در این محل ديواري با آجر و ساروج بالا آمده است. آجرها ابعاد 5 * 26 *46  سانتيمتر دارند. يادگارهاي از گذشته های بسیار دور. در دل اين ديوار سه ناي سفالي به قطر 18 و 14 سانتيمتر قرار داده شده اند.
 فاصله ي  هر ناي از ناي پايين تر از خود حدود يك متر است. البته ناي سوم در زير لاي و رسوب گم شده است. و براي برداشت از آب بند از دو قفل بالايي استفاده مي شود.
در شانه ي چپ آب بند حفره اي در ارتفاع دو متري و نزديك به سقف ايجاد شده كه راه ارتباطي ميان مخزن آب بند و كوره ي كاريز است (در بسياري از كاريزها راهي كه دو سوي آب بند را به هم متصل كند وجود ندارد. براي بستن آب بند بايد از چاه بالادست وارد شوند و براي باز كردن آن از چاه پايين دست .) در زير حفره بر روي ديواره ي كوره جا پا كنده شده است. بايد دستهايت را بر  لبه ي حفره بگيري. پا در جاپاها بگذاري و خودت را بالابكشي به اتاقكي مي رسي كه محل گذاشتن چوبهاي درون قفل ها يا گل بند ( gale band)  است. انتهاي ديگر اين اتاقك به درون مخزن آب بند راه دارد.
تا زماني كه قفل پايين آب بند باز نشده است امكان ورود به داخل مخزن وجود ندارد. درون مخزن نيز هزار تويي پيج در پيچ است. كوره هايي كه در چپ و راست كوره ي اصلي ايجاد شده اند. اين كوره ها يا نوبرها هر كدام داراي نامي هستند.كه عبارتند از :
-    نو بر قلعه كوه
-     نو بر لاخ
-     نوبر دره بند شاهيگ
-     نو بر پوزه ي اول
راه پر از پيچ و خم در درون مخزن بالاخره به فضاي بازتري مي رسد. تخته سنگي بزرگ راه پيشروي را بسته است. اطراف تخته سنگ را خالي كرده اند. آب از اطراف تخته سنگ مي جوشد.
هر سال در ابتداي چله ي بزرگ زماني كه ديگر آب مورد استفاده نيست قفل هاي آب بند را
مي بندند. نحوه ي بستن قفل ها به اين ترتيب است كه چوب هاي تراشيده شده ي عناب يا سنجد را كهنه پيچ مي كنند و در درون ناي هاي سفالي قرار داده و آنها را محكم مي كنند. آب پس مي زند و به مرور در درون هزار توي مخزن بالا و بالاتر مي آيد. مي گويند دو هفته اي كه از بستن قفل ها
مي گذرد. آب از لابه لاي سنگ هاي چيده شده در نوبر خرابه شروع به جوشش مي كند.
مي گويند نو بر خرابه تا پوزه ي كوه و تا دل سنگها امتداد يافته. اين نوبر در واقع زه كش مخزن است و فرار آب از مخزن را مستقيما به درون کوره ی كاريز هدايت مي كند. نوبر خرابه حدود 30 متر پايين تر از محل آب بند واقع شده است.

بند یا آب بند کاریز شاهیگ، در فصولی که آب مورد نیاز نیست با بستن قفل ها آب در پشت بند ذخیره می شود