درخت عزیز

پژوهش از: حمیدرضا خزاعی

درخت عزیز

در سطح منطقه ی اسفراین، درختان کهنسال از نوعی قداست برخوردارند و در پیرامون آن ها افسانه هایی سحرآمیز بر سر زبان هاست. مردم برای این درختان کراماتی نیز قائل هستند. یکی از مهمترین این درختان، درخت عزیز است. این درخت بید کهنسال، در دره ی بیدواز و در شمال روستای نوشیروان قرار دارد. در پای درخت عزیز، چشمه ای از زمین می جوشد. مجموعه چشمه و درخت از نوعی قداست ویژه برخوردارند. درخت عزیز و چشمه اش را در سطح منطقه تقریبا همه می شناسند و این شهرت حتی به خارج از شهرستان نیز رفته است. بر طبق اظهار نظر مردم، این درخت را در جوین و سبزوار نیز تقریبا می شناسند و از راه دور به دیدارش می آیند. اصلی ترین کارکرد درخت، شفا دادن زخم های چرکی و عفونی است. مردم به دیدار و زیارت درخت عزیز می آیند، تا درخت زخم های آن ها را شفا دهد و اهالی موارد بسیار زیادی را برای تایید این مدعا شاهد و مثال می آورند.
مردم براین باورند که مناسب ترین روز برای کمک گرفتن از درخت عزیز روز چهارشنبه است. در این روز هفته کسی که زخمی چرکین بر صورت یا بدن دارد، خود یا کسی را به نیابت از طرف خود به پایِ درخت عزیز می فرستد. البته باور دارند که اگر خود فرد بیاید بهتر است. وقتی فرد بیمار به پای درخت عزیز رسید. چه صبح باشد، چه ظهر و چه عصر، باید همان جا در پای درخت عزیز منتظر بماند. تا رهگذری از آن جا عبور کند. این رهگذر نباید آشنا باشد و با فرد مریض نباید نان و نمک خورده باشند. غریبه را باید صدا بزند و از او بخواهد که مقداری از سبزه های کنار چشمه (به این سبزه در منطقه جیماق گفته می شود.) را با گِل بکند (در اصطلاح محلی به این کار چپه کردن گفته می شود) گِل و سبزه کنده شده را باید به درخت عزیز بچسباند و بیمار در همان حال باید نیت کند: این جیماق که خشک شد، زخم هم خشک شود.  و جیماق با گِل را به درخت بچسباند. بیمار باید در مقابل انجام این کار سکه ای به تبرک به رهگذر بدهد. مردم باور دارند که اگر این کار از روی اعتقاد انجام شود زخم حتما خشک و بکلی برطرف خواهد شد.
می گویند: درخت عزیز در گذشته های دور دارای زنجیر عدالت بوده است و باور دارند که زنجیر عدالت انوشیروان از همین درخت عزیز آویزان بوده است. روستای نوشیروان زادگاه انوشیروان بوده و نوشیروان نام خود را از انوشیروان می گیرد. می گویند: زنجیر عدالت آویزان شده از درخت عزیز دارای این خاصیت بود که دروغگو را از راست گو مشخص می کرد. کسی که مرتکب جرم یا منکری شده بود و فرد آن را انکار می کرد و مردم به انجام آن کار توسط آن فرد اطمینان نداشتند. مجرم را به زیر درخت عزیز می بردند تا زنجیر عدالت راست یا دروغ بودن ادعای فرد را مشخص کند. خاصیت زنجیر عدالت این بود که اگر فرد بی گناه بود و دست به سوی زنجیر دراز می کرد. زنجیر به آسانی در دسترسش قرار می گرفت و اگر گناهکار بود و به دروغ گناه خود را انکار می کرد. زنجیر در دسترسش قرار نمی گرفت و فرد هرچه تقلا می کرد، زنجیر بالاتر می رفت. به این ترتیب زندگی مردمان منطقه با عدل و عدالت سپری می شد. در منطقه نه کسی دروغ می گفت و نه مرتکب خطایی می گردید. آن چه بود: راستی و صداقت بود.
مردم می گویند: این بود و بود تا آدم شیادی از دوست خود چند سکه ی طلا قرض گرفت. در زمان قرض گرفتن شاهدی وجود نداشت. وقتی زمان پس دادن سکه ها رسید. آدم شیاد گرفتن یا قرض کردن سکه ها را انکار کرد. اما به خوبی می دانست که اورا به پای درخت عزیز خواهند برد تا زنجیر عدالت را بگیرد. برای فرار از این آزمایش چوب دستی تهیه کرد. میان چوب را خالی کرد و سکه های طلا را داخل چوب دست پنهان کرد. مردم شاکی و متهم را به پای درخت عزیز بردند. و به متهم گفتند: اگر راست می گویی و از این مرد سکه های طلا به قرض نگرفته ای برو و زنجیر را بگیر. مرد شیاد چوب دست را به دست صاحب مال داد، آن وقت در زیر درخت عزیز ایستاد و گفت: چند سکه ی طلا از این مرد قرض گرفته بودم اما سکه ها را به او برگردانده ام و قسم یاد کرد و دست دراز کرد تا زنجیر را بگیرد. زنجیر بالا رفت و در آسمان ناپدید شد. از آن روز به بعد دیگر کسی زنجیر عدالت را ندید.
در گذشته روز سیزده و چهارده نوروز اهالی منطقه به پای درخت عزیز می آمدند و سیزده و چهارده را در پای درخت عزیز بودند. در این دو روز قُشمه (نوعی ساز محلی که با نی ساخته می شود) می زدند، مردان جوان کشتی باچوخه می گرفتند و دختران می رقصیدند.

نام اسفراین و کسری قباد با هم و در کنار هم در بسیاری از متون آمده است. ابو عبدالله حاکم نیشابوری در کتاب تاریخ نیشابور خود(405-321 هجری قمری) نوشته است:ولایت اسفراین، پادشاه قباد بن فیروز چند روز آن جا بود. از خضرت صحرا و صحت هوا آن را مهرجان نام نهاد.

درخت عزیز واقع در نزدیکی روستای نوشیروان شهرستان اسفراین